Саматбек Ибраев, “Саякбай Манасчы” коомдук фонддун жетекчиси: “Буйруса аракетибизде орчундуу жылыштар болууда”

— Саламатсызбы, агай? Жөн адам Манаска келбесе керек? Алгач “Манас дүйнөсү” тууралуу сөз кылсаңыз?

— Ар бир кыргыз жаралганда эле Манас жөнүндө маалымат алган деп ойлойм. Кичинекейибизде мектепте “Манас” эпосу тууралуу маалымат азыраак болгону менен Сагынбай жана Саякбай манасчы тууралуу кошумча сабактар өтүлчү. Союз мезгилинде көп маани берилбесе дагы докумениалдуу тасмалар тартылып, изилдөө иштери жүрүп келген. Апам айтып калчу, менин таятам Садык, Чоюке манасчы менен дайыма чогуу жүргөн, санжыраны мыкты билген адам болгон деп. Азыркы убакка чейин биздин өрөөндө мыкты санжырачы катары эл оозунда айтылып жүрөт. Менин ушул дүйнөгө аралашып калганымдын бирден бир себеби дагы ушул деп ойлойм.

— Фонддун жетекчилигине кандайча келип калдыныз?

— Кыргызда жакшы салт бар, ал ар бир наристе төрөлгөндө” мыкты жигит болсун, элине кызмат кылган эр азамат болсун”- деп бата берет. Батанын чоң мааниси бар. Мен да ошол нерсени көкүрөгүмө сактап келем. Азыркы кезге дагы карылар менен жолугушуп, майрамдарда өзүм ар бирине жолугуп, кол алышып учурашып, алардын батасын алганга ар дайым ашыгып турам. Ал эми мектепте окуп жүргөн учурда класстын класскому кийин комсомол комитетинин секретары, институтта курстун жетекчиси, армияда өзүбүздүн ротанын комсомол комитетинин жетекчиси болчумун. Ушул нерселердин баары өзүң жөнүндө гана эмес, эл жөнүндө ойлонгонго үйрөтөт экен. Институтта 5–6 жылдай сабак берип жүрүп, ишкерликке өтүп ал жактан жакшы ийгиликтерге жетишкенден кийин саясатка келип парламентте депутат болдум. Депутат болуунун өзүэле чоң жүк экенин сездим. Себеби, мамлекеттик масштабда ой жүгүрүү, элиме кантип салым кошсом деген ой биринчи орунда турат.

Саякбай манасчынын 120 жылдыгы белгиленген жылы менин жолдош балам Болот Бердибаев демилге көтөрүп, 2014-жылы 17-февралда ушул фондду негиздегенбиз. Балыкчы шаарында манасчынын айкели тургузулуп, басмадан катар катар китептери басылып чыгып жатат. Мындан тышкары учурдун алдыңкы манасчыларынын бири Талантаалы Бакчиевдин салымы чоң болгон учурдагы “Жети күн, жети түн Манас айтуу” иш чарасын салттуу түрдөөткөрүп туруу максатында баштаганбыз. Бул иш-чараны быйыл үчүнчү жолу “Супара” этнокомплексинде өткөрүп жатабыз. 2015-жылы күздө Б. Бердибаев Саякбай атанын көркөм тасмасын тартуу сунушун айтып калды. Бул Манасты жайылтуунун эң жакшы жолу болору мага абдан жакты. Маанилүү тасманы тартууга чоң жоопкерчилик, чоң каражат керек болчу. Мен үй-бүлөм менен кеңешип, бир жумадан кийин макул болуп, тасманы тартууга бел байлаганбыз. Буюрса 2017-жылы мартта аны жалпы кыргыз элиме тартуулайбыз. Тасманы жогорку деңгээлде тартканга аракет жасадык. Буга карата менин жеке пикиримде элдин манасчыларга болгон көз карашы, сый- урматы бир нече тепкичке көтөрүлөт жана дүйнө эли Манас боюнча кабардар болот.

— “Манас” эпосунун канча варианты менен таанышсыз жана бул жаатта кандай илимий эмгектериңиз бар?

— Мага абдан жакын суроо экен, себеби мен илимди сүйгөн адаммын. Буга чейин Манастын тегерегинде ар кандай кырдаалдарда оюмду айтып, статьяларды жазганга аракет кылып жүрөм. Жалпы элге тартуулай элекмин бирок Манастын темасында жазган макалаларым бар.

— Фонддун өнүгүүсүнө кандай салым кошуп жатасыз?

— Кандай иш жасасак дагы анын баары каражат маселесине келип такалат. Ошондуктан ишкер катары чоң салымымды кошуп жатам. Бүгүнкү күнүөтүп жаткан “Жети күн, жети түн Манас айтуу” иш-чарасын жылда чогуу өткөрүп келебиз бирок быйыл негизги бөлүгүн өзүм каржылаганга туура келип жатат. Дагы бир чоңөзгөрүү фондубуз эл аралык болуп кайра катталдык. “Манас” эпосу Юнеского катталгандан кийин, дүйнө элинен бул баалуулукту биз менен да бөлүшкүлө деген чакырык болду. Ошол нерсеге реакция катары дароо эле “биздин фонд эл аралык болушу керек “ деп демилге көтөрдүм. Себеби, манасчылык өнөрдөгү, “Манас” эпосундагы чоң руханий байлык башка элдерге дагы жарык чачып жакшы жыйынтык берсе деген тилегибиз бар. Бул нерсе менен биз өнүгүүнүн жолун таба алдык десем болот. Себеби Манаста каза берсе түгөнбөгөн байлыктын кени бар. Андагы эң негизги тема ынтымак. Анткени Манас кырк урууну бириктирип каганат түзгөн. Айтсак дегеле өнүгүүнүн жолун ачкан үч несе бар. Алар, билим берүү, медицина, маданият. Үчөө эгиз козудай, бирок да негизгиси бул маданият. Ал болбосо билим берүү да, медицина да өнүкпөйт. Ал эми “Манас” эпосу маданияттын негизги өзөгү. Демек, өнүгүүнүн ачкычы “Манас” эпосу.

— Манасты жайылтуу учурдун негизги талаптарынын бири. Бул боюнча кандай аракеттер көрүлүп жатат?

— Жайылтуу боюнча чоң долбоорду жогоруда айтып өткөн тасма тартуу боюнча, андан сырткары биз кичинекей балдардан баштайлы деп жатабыз. Биздин максатыбыз биздин балдар башка мультфильмдеги каармандарды эмес, “мен Манасмын”, “мен Чубакмын” деп ойногудай болсо деп ойлойбуз. Ал үчүн бизге эмне керек? Биринчиден жаш балдарга арналган китептер керектелет, экинчиден мектептерде Манас таануу боюнча конкурстар жүрүп жатат. Быйылкы “Тарых жана маданият” жылына карата Манас, тарых жана адабият депүч багытта мектептер аралык конкурс өткөрүп жатабыз. Буга чейин райондук деңгээлдерде өткөрүп келсек эми облустук багытта өткөрөбүз. Биз ушул нерселерди жасап жатып, мунун абадай керек болуп жатканын түшүнүп жатабыз. Анткени адамга алгач акча эмес руханий байлык керек.

— Учурдагы муундан үмүтүңүз кандай?

— Кийинки муундун жакшы, жаман болушуна улуу муун жоопкерчиликтүү. Алыс кетпей өзүбүздүн эле айлананы карасак, жаштар үчүн чоң сабак болчу жакшы иш-аракеттер жүрүп жатат. Жакында эле “Маданият” телеканалында Манас айтуу боюнча 15 жаштан 25 жашка чейики жаштар арасында конкурс өткөрдүк. Ошого келген балдар аркылуу дагы жаштардын Манаска болгон кызыгуусу өтө жогору экенин билсек болот. Буюрса Кыргызстандын келечеги кенен.

— Сидин үй-бүлөңүздө эпостун мааниси кандай?

— Менин үч уулум бар. Эки уулум Бишкекте жашагандыгызга байланыштуу орус мектепке окуп калышты. Атасын көрүп буюрса уулдарым дагы бул чөйрөгө көбүрөөк жакын боло башташты. Ал эми кичүү уулум иш-чаранын ачылышында тыпылдатып Манас айтып берди. Бул тайэнесинин эмгеги, себеби атаңар ушундай жакшы иштерди жасап жатат деп үйрөтүп коюптур. Ал эми үйдө апасы дагы менин жасаган иштериме кубат берип ар дайым колдогонго даяр турат.

— Манаста “устат-шакирт” түшүнүгүнүн мааниси абдан чоң эмеспи. Өзүңүздүн уулуңузга учурдагы манасчылардын кимиси устат болсо дейсиз?

— Чынын айтсам бул мен үчүн татаал суроо болуп калды. Бул туурасында ойлонбоптурмун. Уулум өз алдынчалуулукка көнгөн. Агайлары менен озү келип тил табышып жаткандан кийин устатын да өзү тандап алса керек.

Маектешкен Алия Тургуналы кызы, «Таян.КГ»