Эрнест ХЕМИНГУЭЙ: “Он чакты индей”
(аңгеме)
Төртүнчү июль күнү кечке маал шаардан Жо Гарнердин кенен арабасында аны үй-бүлөсү менен чогуу үйгө кайтып келаткан Ник жолдун ар жеринен мас болуп жүрүшкөн тогуз индейди жолуктурду. Эгер адашпаса, бул жол катар кезиккен тогузунчу индей, күүгүм талаш келаткан Жо Гарнер аттарды тык токтотуп, арабадан секирип түшүп, дөңгөлөк тушта жаткан индейди жол четине сүйрөп жөнөдү. Мас неме көмкөрөсүнөн кумга бети менен оонап жатат. Жо аны сүйрөп жол четине жаткыра салып, кайра арабага кайтып келди.
– Бул тогузунчу мас индей, – деди Жо, – шаар четинен ушул жерге жеткенге чейин.
– Эхх, индейлер, – Гарнер айым өзүнчө сүйлөнүп алды.
Ник арабанын арт жагында Гарнердин эки баласы менен чогуу келатат. Жо жол четине сүйрөп салган индейди араба артынан карап калды.
– Бул Билли Тейблшоу эмеспи? – деп сурады Карл.
– Жок.
– Кийген шымы Биллинин шымына окшошконунан айтканым.
– Индейлер баары окшош шым кийишет эмеспи.
– Мен аны такыр көрбөдүм, – Фрэнк кепке аралашты. – Атамдын арабадан түшүп, кайра кайтып келгенин көрүп, жолдо жаткан жыланды өлтүргөн го деп ойлогом.
– Бүгүн индей аттуунун баары таң аткыча жылан өлтүрүп чыгышат ко, – деди Жо Гарнер келекелүү түрдө.
– Эхх, индейлер, – Гарнер айым өзүнчө сүйлөнүп алды.
Алар жүрүп олтурду. Андан ары сапар чоң жолдон бурулуп, тоо тарапка бет алды. Өргө келгенде аттар тарта албай, балдар арабадан түшүп жөө басышка туура келди. Тоо таянган кумдуу жол. Мектеп тушуна келгенде, Ник артына бурулуп адырдан тээ төмөнгө көз жүгүрттү. Петоскинин жарык оту, Литл-Траверс-Бейдин артындагы Харбор-Спрингстин жарыгы көзгө урунду. Алар кайрадан арабага чыгышты.
– Жолго биртке шагыл төшөп коюшса боло, – деди Жо Гарнер.
Араба дарактарды аралай жүрүп баратты. Жо Гарнер менен аялы арабанын алдында бири-бирине ыктап жакын отуруп баратышат. Ник эки баланын ортосунда баратат. Жол ачык жайга чыга келди.
– Мына ушул жерде атам кашкулакты тебелетип кеткен.
– Мындан арыда болчу.
– Кайда экенин айырмасы канча, – Жо Гарнер башын бурбастан туруп айтты. – Кашкулактын жүрбөгөн жери барбы. Ар жерден сереңдеп чыга берет.
– Өткөн түнү мен эки кашкулак көрдүм, – деди Ник.
– Кайдан?
– Көлдүн этегинен. Жээктен өлгөн балык терип жеп жүрүшүптүр.
– Алар енот болсо керек, – деди Карл.
– Кашкулак болчу. Кашкулакты мен билбейт дейсиңби.
– Ии, сен муну билсең керек, – деди Карл чымчып сүйлөп. – Индей кыз менен жүргөндү билген бала кашкулакты билбей калмак беле.
– Жөн сүйлөчү, Карл, – Гарнер айым уулун кагып койду.
– Экөө окшош жыттанып жатышпайбы.
Атасы Жо Гарнер күлүп жиберди.
– Токтот ырсактап күлгөндү, – Гарнер айым эми күйөөсүн какты. – Карл, экинчи ушинтип сүйлөсөң, менден бирди көрөсүң.
– Индей кыз менен сүйлөшүп жатасыңбы, Ники? – Жо Гарнер калп эле билмексенге салып сурады.
– Жок.
– Жанын жейт. Сүйлөшөт, ата, – деди Фрэнк. – Индей кызы Пруденс Митчелл менен жүрөт.
– Койсоңчу. Ал эмес.
– Чын. Ага күндө барат.
– Андай эмес, – деди экөөнүн ортосунда бараткан Ник, ичи эмнегедир аңгырай түштү да, Пруденс Митчеллди ага жабыштырганына тескерисинче кайра ичи жылып: – Мен аны менен жүрбөйм.
– Муну карасаң, – деди Карл. – Экөөнү мен күндө көрөм.
– А менин эрке балам Карл кыздар менен эч сүйлөшө албайт, – деди Гарнер айым. – Эч болбосо индей кыз менен сүйлөшкөнгө жарабайт.
Карл унчукпай калды.
– Ушул кантип кыздар менен сүйлөшө алсын, – деди агасы.
– Оозуңду жапчы.
– Туура кыласың, Карл. Жайлайсың, балам, – атасы Жо Гарнер кепке аралашты. – Кыздар эркекти жакшы жолго алпармак беле. Мына менден үлгү алсаң болот.
– Об-боо, мына эмне дейт? – деди Гарнер айым араба өпөңдөй бергенде күйөөсүнө ыктай жабышып. – Убагында сүйлөшкөн кыздарың толтура эмес беле.
– Атам индей кыздар менен жүрбөгөнүнө бөркүмдөй ишенем, – арттан баласы үн катты.
– Сен кайдан билесин аны? – деди атасы. – Ник, индейдин чүрөгү Пруди сулууну колдон чыгарба эми, балам.
Гарнер айым күйөөсүнө бирдеме деп шыбырады эле, күйөөсү Жо Гарнер буга каткырып күлүп калды.
– Эй, ата – арттан Фрэнк үн катты.
-Ии?
– Эмнеге күлүп жатасың?
– Жөн, айтпа, жинди, – апасынын буга чый-пыйы чыга түштү эле, атасы буга дагы каткырып күлдү.
– Пруди сулууну Ники ала берсин дегеним, – деди Жо Гарнер. – Азыр менде ансыз деле эстүү сүйгөнүм бар.
– Бул айтканың башка кеп, – деди Гарнер айым.
Аттар кумдуу жолдо арабаны араң тартып барат. Жо Гарнер караңгылыкты көздөй камчы үйрүп:
– Чу, жаныбарым, чу! Эртең дагы эзиле араба тартасыңар.
Узатасынан кеткен адырдагы эңкейиш жолдо аттардын басыгы тездеп, араба ары-бери чайпала жүрүп баратты. Фермага келгенде баары арабадан түштү. Гарнер айым үйдүн эшигин ачып, ичкери кирди да, колуна чырак көтөрүп чыга келди. Карл менен Ник арабадагы жүктөрдү жерге түшүрдү. Фрэнк арабанын алдында олтуруп, арабаны атканага киргизип, андан ары аттарды жайлаганга камданып алган. Ник тепкич менен чыгып, ашкананын эшигин ачты. Гарнер айым мешке отун калап жатыптыр. Мешке каланган отунга керосинден чачып жиберип, күйгөн отту карап туруп калды.
– Жакшы калыңыз, Гарнер апа, – деди Ник. – Мени ала келгениңерге чоң ыракмат.
– Ой, кайда сен? Туруп тур.
– Жок, ыракмат. Бүгүнкү күн сонун өттү.
– Садагаң кетейин, тамак ичип кетсеңчи?
– Жок, ыракмат, кетейин. Атам күтүп калды.
– Мейли, каралдым, барсаң бар. Карлга апаң чакырып жатат деп койчу.
– Макул.
– Ники, жакшы бар, балам!
– Жакшы калыңыз, Гарнер апа.
Ник сыртка чыгып, малканага кирсе, Жо менен Фрэнк уй саап жатышыптыр.
– Жакшы калыңыз, – деди Ник. – Бүгүнкү күн сонун өттү.
– Жакшы бар, Ник, – деди Жо Гарнер. – Биз менен калып, тамак ичип кетсең боло.
– Жок, ыракмат. Эртерээк кетейин. Карлды апаң чакырып жатат деп коюңузчу.
– Макул. Кетсең жакшы бар, балам.
Ник малкана артындагы чабынды аянтындагы жалгыз аяк жолдо жылаңаяк желип-жортуп жөнөдү. Жалгыз аяк тайгалак жолдогу шүүдүрүм анын таманын муздатты. Чабынды жайдын этегиндеги кашааны ашып өтүп, жар менен ылдыйлай түшүп, саздак сайдын баткагын кечип, андан ары чынар теректүү токойду аралап жепирейген үйлөрдүн жарыгы көрүнгүчө өйдөлөп жүрүп олтурду. Кашаадан ашып өтүп, үй алдына жетип келди. Терезеден үстөлдө чоң чырактын жарыгында окуп олтурган атасы көрүндү. Эшикти ачты да, үйгө кирип барды.
– Ии, Ники, кел, – деди атасы. – Баары жакшы өттүбү?
– Албетте, ата, баары сонун. Июлдун ажайып төртүнчү күнү.
– Курсак ачтыбы?
– Айтпа.
– Бут кийимиң кайда?
– Гарнердин арабасында калып кетти.
– Жүр. Ашканага кирели.
Колуна чырак кармаган атасы жол баштап жөнөдү. Токтой калып, муздаткычтын капкагын ачты. Ник ашканага кирип кетти. Атасы бир кесим тооктун муздак этин табакка салып көтөрүп келди. Үстөлгө сүт куюлган карапа менен чыракты койду.
– Кааласаң пирог бар, – деди атасы, – Жейсиңби?
– Ананчы.
Атасы үстөл четиндеги отургучка олтурганда, көлөкөсүнөн бөлмө ичи карангылай түштү.
– Топтон ким утту? – атасы сурады.
– Петоски. Беш – үч.
Тамак жеп жаткан баласын карап олтурган атасы карападан стаканга сүт куюп, баласына сунду. Ник стакандагы сүттү ичип жиберип, оозун майлык менен аарчыды. Атасы текчеде турган пирогду алып, бир чоң кесим пирогду баласынын алдына койду. Пирог бөрү карагат кошуп жасалыптыр.
– Бүгүн эмне иш кылдың, ата?
– Балык уулого бардым.
– Илештиби бирдеме?
– Болгону алабуга балыктан бирди кармадым.
Атасы пирог жеп жаткан баласын карап олтурду.
– Түштөн кийин эмне иш бүтүрдүң? – Ник атасына суроо узатты.
– Индей айылы тарапта эс алып жүрдүм.
– Бирөө-жарымды көрдүңбү?
– Бүгүн индейдин баары шаарга түшүп, индей аттуунун бири калбай мас имиш ко.
– Бир да адамды көрбөдүңбү?
– Жанагы сенин досуң Прудини көрдүм.
– Кайдан көрдүң? – Ник атасын жалт карады.
– Токойдон, Фрэнк Уэшберн экөө жүргөн жеринен. Экөө сырдашып олтурганын байкабай жанына чуркап бара калганымды айт, атаңгөрү.
Атасы баласын карабай сүйлөп жатты.
– Эмне кылып жатышыптыр? – Никтин көзү чекчейди.
– Мен кайдан билейин.
– Чынын айтчы. Экөө эмне кылып жатышыптыр?
– Билбейм дедим го – деди атасы. – Өздөрүнчө күбүр-шыбыр болуп жатышканын гана угуп калдым.
– Сен алар экенин кайдан билдиң?
– Көрдүм дебедимби. Кантет бу?
– Мен аларды сен көрбөгөн экен деп ойлосо.
– Жок, көрдүм.
– Жанындагы ким дедиң?
– Фрэнк Уэшберн.
– Алар өздөрүнчө… Алар өздөрүнчө…
– Эмне «алар өздөрүнчө»? – атасы баласына таңдана карады.
– Алар өздөрүнчө бактылуу олтурушканбы?
– Ошондой го.
Атасы ордунан туруп, ашканадан чыгып кетти. Кайтып келсе, Ник башын шылкыйтып табакты мелтиреп тиктеп туруптур. Ник ыйлап жаткан.
– Дагы жейсиңби? – атасы бычакты алып, пирог кескени калды.
– Жок, – деди Ник.
– Дагы бир кесим жеп алсаңчы.
– Жок, ыракмат, ата. Тамагымдан эчтеке өтпөй калды.
Атасы үстөл бетин жыйнады.
– Аларды токойдун кайсы жеринен көрдүң? – Ник атасынан такып сурады.
– Индей айылынын четинен.
Никтин башы дагы шылкыйды. Анан атасы үн катты:
– Кой. Жат эми, балам.
– Жарайт.
Ник өз бөлмөсүнө кирди да, төшөккө чечинип жатты. Атасынын чоң бөлмөгө кирип кеткени угулду. Ник көмкөрөсүнөн жүзүн жаздыкка катып жатты.
«Жүрөктү жаралап кеттиң» – деп ойлоду көмкөрөсүнөн жаткан Ник. – «Жүрөгүмдү айыккыс кылып жаралап кеттиң…»
Бир аз өтпөй атасы чыракты үйлөп өчүрүп, өз бөлмөсүнө кирип кеткени угулду. Сырттан дарактардын шамалга шуудураганы угулуп, сырттын муздак жели терезенин тор пардасынан киргенин сезди. Ага карабастан көмкөрөсүнөн жаздыкка бетин жапкан бойдон жата берди, андан соң Пруди тууралуу аруу-таза ойлор аз-аздан унутулуп, анан уктап калды. Түн жарымда ойгонуп кетсе, балтыркандын шамалдан шуудураган үнү, шамал айдаган көл толкуну угулуп жатты, тыңшап жатып дагы уктап калды. Эрте менен катуу шамал согуп, көлдөгү бийик толкундар жээкке шарпылдай урунуп жаткан үндөн ойгоно түшкөн Ник жараланган жүрөгүн эстешке алы келбей уйку-соонун арасында көпкө турбай жатты.
Которгон Кубантай ЭРНАЗАРОВ
TEN INDIANS
By Ernest Hemingway
After one Fourth of July, Nick, driving home late from town in the big wagon with Joe Garner and his family, passed nine drunken Indians along the road. He remembered there were nine because Joe Garner, driving along in the dusk, pulled up the horses, jumped down into the road, and dragged an Indian out of the wheel rut. The Indian had been asleep, face down in the sand. Joe dragged him into the bushes and got back up on the wagon-box.
“That makes nine of them,” Joe said, “just between here and the edge of town.”
“Them Indians,” said Mrs. Garner.
Nick was on the back seat with the two Garner boys. He was looking out from the back seat to see the Indian where Joe had dragged him alongside of the road.
“Was it Billy Tableshaw?” Carl asked.
“No.”
“His pants looked mighty like Billy.”
“All Indians wear the same kind of pants.”
“I didn’t see him at all,” Frank said. “Pa was down into the road and back up again before I seen a thing. I thought he was killing a snake.”
“Plenty of Indians’ll kill snakes tonight, I guess,” Joe Garner said.
“Them Indians,” said Mrs. Garner.
They drove along. The road turned off from the main highway and went up into the hills. It was hard pulling for the horses and the boys got down and walked. The road was sandy. Nick looked back from the top of the hill by the schoolhouse. He saw the lights of Petoskey and, off across Little Traverse Bay, the lights of Harbor Springs. They climbed back into the wagon again.
“They ought to put some gravel on that stretch,” Joe Garner said. The wagon went along the road through the woods. Joe and Mrs. Garner sat close together on the front seat. Nick sat between the two boys. The road came out into a clearing.
“Right here was where Pa ran over the skunk.”
“It was further on.”
“It don’t make no difference where it was,” Joe said without turning his head. “One place is just as good as another to run over a skunk.”
“I saw two skunks last night,” Nick said.
“Where?”
“Down by the lake. They were looking for dead fish along the beach.”
“They were coons probably,” Carl said.
“They were skunks. I guess I know skunks.”
“You ought to,” Carl said. “You got an Indian girl.”
“Stop talking that way, Carl,” said Mrs. Garner.
“Well, they smell about the same.”
Joe Garner laughed.
“You stop laughing, Joe,” Mrs. Garner said. “I won’t have Carl talk that way.”
“Have you got an Indian girl, Nickie?” Joe asked.
“No.”
“He has too, Pa,” Frank said. “Prudence Mitchell’s his girl.”
“She’s not.”
“He goes to see her every day.”
“I don’t.” Nick, sitting between the two boys in the dark, felt hollow and happy inside himself to be teased about Prudence Mitchell. “She ain’t my girl,” he said.
“Listen to him,” said Carl. “I see them together every day.”
“Carl can’t get a girl,” his mother said, “not even a squaw.”
Carl was quiet.
“Carl ain’t no good with girls,” Frank said.
“You shut up.”
“You’re all right, Carl,” Joe Garner said. “Girls never got a man anywhere. Look at your pa.”
“Yes, that’s what you would say.” Mrs. Garner moved close to Joe as the wagon jolted. “Well, you had plenty of girls in your time.”
“I’ll bet pa wouldn’t ever have had a squaw for a girl.”
“Don’t you think it,” Joe said. “You better watch out to keep Prudie, Nick.”
His wife whispered to him and Joe laughed.
“What you laughing at?” asked Frank.
“Don’t you say it, Garner,” his wife warned. Joe laughed again.
“Nickie can have Prudence,” Joe Garner said. “I got a good girl.”
“That’s the way to talk,” Mrs. Garner said.
The horses were pulling heavily in the sand. Joe reached out in the dark with the whip.
“Come on, pull into it. You’ll have to pull harder than this tomorrow.”
They trotted down the long hill, the wagon jolting. At the farmhouse everybody got down. Mrs. Garner unlocked the door, went inside, and came out with a lamp in her hand. Carl and Nick unloaded the things from the back of the wagon. Frank sat on the front seat to drive to the barn and put up the horses. Nick went up the steps and opened the kitchen door. Mrs. Garner was building a fire in the stove. She turned from pouring kerosene on the wood.
“Good-bye, Mrs. Garner,” Nick said. “Thanks for taking me.”
“Oh shucks, Nickie.”
“I had a wonderful time.”
“We like to have you. Won’t you stay and eat some supper?”
“I better go. I think Dad probably waited for me.”
“Well, get along then. Send Carl up to the house, will you?”
“All right.”
“Good night, Nickie!”
“Good night, Mrs. Garner.”
Nick went out the farmyard and down to the barn. Joe and Frank were milking.
“Good night,” Nick said. “I had a swell time.”
“Good night, Nick,” Joe Garner called. “Aren’t you going to stay and eat?”
“No, I can’t. Will you tell Carl his mother wants him?”
“All right. Good night, Nickie.”
Nick walked barefooted along the path through the meadow below the barn. The path was smooth and the dew was cool on his bare feet. He climbed a fence at the end of the meadow, went down through a ravine, his feet wet in the swamp mud, and then climbed up through the dry beech woods until he saw the lights of the cottage. He climbed over the fence and walked around to the front porch. Through the window he saw his father sitting by the table, reading in the light from the big lamp. Nick opened the door and went in.
“Well, Nickie,” his father said, “was it a good day?”
“I had a swell time, Dad. It was a swell Fourth of July.”
“Are you hungry?”
“You bet.”
“What did you do with your shoes?”
“I left them in the wagon at Garner’s.”
“Come on out to the kitchen.”
Nick’s father went ahead with the lamp. He stopped and lifted the lid of the ice-box. Nick went on into the kitchen. His father brought in a piece of cold chicken on a plate and a pitcher of milk and put them on the table before Nick. He put down the lamp.
“There’s some pie too,” he said. “Will that hold you?”
“It’s grand.”
His father sat down in a chair beside the oilcloth-covered table. He made a big shadow on the kitchen wall.
“Who won the ball game?”
“Petoskey. Five to three.”
His father sat watching him eat and filled his glass from the milk-pitcher. Nick drank and wiped his mouth on his napkin. His father reached over to the shelf for the pie. He cut Nick a big piece. It was huckleberry pie.
“What did you do, Dad?”
“I went out fishing in the morning.”
“What did you get?”
“Only perch.”
His father sat watching Nick eat the pie.
“What did you do this afternoon?” Nick asked.
“I went for a walk up by the Indian camp.”
“Did you see anybody?”
“The Indians were all in town getting drunk.”
“Didn’t you see anybody at all?”
“I saw your friend, Prudie.”
“Where was she?”
“She was in the woods with Frank Washburn. I ran on to them. They were having quite a time.”
His father was not looking at him.
“What were they doing?”
“I didn’t stay to find out.”
“Tell me what they were doing.”
“I don’t know,” his father said. “I just heard them threshing around.”
“How did you know it was them?”
“I saw them.”
“I thought you said you didn’t see them.”
“Oh, yes, I saw them.”
“Who was it with her?” Nick asked.
“Frank Washburn.”
“Were they—were they—”
“Were they what?”
“Were they happy?”
“I guess so.”
His father got up from the table and went out of the kitchen screen door. When he came back Nick was looking at his plate. He had been crying.
“Have some more?” His father picked up the knife to cut the pie.
“No,” said Nick.
“You better have another piece.”
“No, I don’t want any.”
His father cleared off the table.
“Where were they in the woods?” asked Nick.
“Up back of the camp.” Nick looked at his plate. His father said, “You better go to bed, Nick.”
“All right.”
Nick went into his room, undressed, and got into bed. He heard his father moving around in the living-room. Nick lay in the bed with his face in the pillow.
“My heart’s broken,” he thought. “If I feel this way my heart must be broken.”
After a while he heard his father blow out the lamp and go into his own room. He heard a wind come up in the trees outside and felt it come in cool through the screen. He lay for a long time with his face in the pillow, and after a while he forgot to think about Prudence and finally he went to sleep. When he awoke in the night he heard the wind in the hemlock trees outside the cottage and the waves of the lake coming in on the shore, and he went back to sleep. In the morning there was a big wind blowing and the waves were running high up on the beach and he was awake a long time before he remembered that his heart was broken.
