Мадина ТУРАЕВА
1962-жылы 4-июнда Аксы районунун Кербен айылында туулган. Ленинграддагы Политехникалык институтта окуган. Ош шаарындагы өткөн Кыргызстан жана Өзбекстан жаш акындар фестивалынын лауреаты. “Жүрөгүмө өзүң гана чак келдиң”, “Махабат балладасы” деген китептери жарык көргөн.
Мадина Тураева жана анын чыгармачылыгы тууралуу
“Жүр, ээрчитип кетейин өрүкзарга”
Ырлар
КӨТӨР КОЛУҢДУ!
Колго түштүң!
Көтөр колуңду!
Бүттү кармаш узак созулган.
Багынып бер,
Айлаң калган жок.
Качам дебе. Жолуң тосулган!
Сагынычтан сансыз кол курап,
Курчоого алгам сени туш-туштан.
Тарабымды менин талашкан,
Булуттар бар жаасы жамгырдан.
Шамал чыкпайт менин тилимден,
Буттарыңды тушайт кетсең сен.
Кача албайсың!
Бүттү, көтөр колуңду.
* * *
Жутуп алып чөптөр шамалды,
Чүчкүрүшүп жатат боз чаңды.
Узун буттуу арык суналып,
Карап жатат үнсүз асманды.
Тикесинен турган бир буттап,
Дарактардын кийими жамаачы.
Жалбыракты шамал ургулайт,
Жок ортого түшкөн арачы.
Айды карап көктө бараткан,
Кирпиктерим чабат алакан.
Түн бир оокум өчпөй жарыгы,
Бир үй турат бакка курчалган.
Суу желиндүү булут курсагын,
Сүзүп кирди жалгыз мүйүз Ай,
Дарактардын чечип колкабын,
Шамал өөп чыгат бирден жай.
Баш көтөрүп туман ар жерден,
Чыга келет чылым түтөтүп.
Тарата албай бугун шишиген,
Булут жылат көктө бүркөлүп.
Дарактардын чачын бир четтен,
Кырып кирди шамал ышкырып.
Жердин бетин басып кирдеткен,
Чаңды жамгыр кетти шыпырып..
* * *
Чачтарымдан тузак тартам жолуңа,
Аттап менин өтө албайсың баскычым.
Тумар кылып тагып алгам мойнума,
Сен баруучу эшиктердин ачкычын.
Сени өзүм чакырууга алсызмын,
Алы жетпей калса сага сөзүмдүн.
Сени мага каратууга жарамак,
Бир көз караш кыйкырыгы көзүмдүн.
САНААРКОО
Аз өмүрдө көңүлгө тийип бүттү,
Көбүк ырлар чубурган ооз учунан.
Сезилбейт же алардын толкун күчү,
Бороон сокпойт күрүлдөп ыр сабынан.
Калеминен акындын суу тамчылайт,
Учкун чыкпайт жылтылдап көзгө урунган.
Башы ырынын бет алдын караса да,
Буту артына бурулган баса тураган.
Беттеп урган өмүрдү бороону жок,
Анык турмуш акында болбосу чын,
Кайдан жүрүп ырлары оттуу болмок,
Табылса ал жүрөктөн күлгө толгон.
Бир ооздон чыккандай баардык үндөр
Окшош. Айрый албайсың бир да бирөөн
Күлүк ырдан угулса күчтүү дүбүрт,
Алар арттан кыйкырган куру сүрөөн.
Бу жарыкта жакшы акын болуш үчүн,
Акын болуп төрөлүү аздык кылат.
Жүрөгүндө болбосо жер титирөө,
Ырың кайдан атылып сыртка чыгат.
ЖҮРӨГҮҢ МЕЙМАНКАНА
Жүрөгүң – мейманкана,
Эл кирип чыгат ага.
Келгенге эшик ачып,
Кир дейсиң… Жылуу мында.
Өзүмдөн башка жанды,
Киргизбей такыр сага.
Кароол болуп алып,
Кайтарсам сени… Кана!
Көкүрөк тактасына,
“Бош орун жок деп мында”
Көрүнөө жерге илип,
Коймокмун ишен анда.
ӨРҮКЗАРГА КЕТЕЛИ
Жүр эрчитип кетейин өрүкзарга,
Сунушумду сулуу кыз четке какпа.
Сүйүүбүзгө жолугуп айлуу түндө,
Сыйыналы бир келген бактыбызга.
Мөл булакка барабыз ай тоскону,
Ат жалында шамалга ойношкону.
Кечикпейли бир келген бактыбыздан,
Өрүкзарга кетели макул болчу.
Каректерге жашырып сүйүүбүздү,
Мөл булакка аарчыйлы жүзүбүздү.
Жылдыздарды чакырып койнубузга,
Өткөрөлү экөөлөп түнүбүздү.
Айлуу түнгө никелеп сүйүүбүздү,
Өрүкзарга чачалы сүйүүбүздү.
Жылдыздардын терели чачыласын,
Булактарга сүйдүрүп жүзүбүздү.
Жүр эрчитип кетейин өрүкзарга,
Сунушумду сулуу кыз четке какпа.
Сүйүүбүзгө жолугуп айлуу түндө,
Сыйыналы бир келген бактыбызга.
АПАМА
Жаштыгымды өз билгендей чапкылап,
Жүрөгүңдүн ай-талаасын чаңдаттым.
Аскасына камап коюп азаптын,
Менден жүргөн көчкүлөргө каптаттым.
Карегиңден сел жүргүзүп канча ирет,
Канча ирет кайгы менен жаа тарттым.
Ошондо да, сен кебелип койбостон,
Жүрөгүңдү бута кылып карматтың.
Жаштыгымдын туягынан от жанып,
Жүргөн жерден от чыгарып, от чачтым.
Көп учурум махабатка алаксып,
Ырларыма сен кечигип баш бактың.
Тагдырыңдын таш кесесин кемирип,
Тагдырыңдын суу кесесин шимирдиң.
Ошондо да кабак-кашым дебестен,
Турмушуңду отто отуруп кечирдиң.
Бир дагы жан билбейт мени сенчелик,
Сендей болуп түшүнө албайт мени эч ким.
Курбалымсың – жаштыгыма сырдашкан,
Акынымсың – өмүрүмө ыр жазган.
Канышасың аптапка бай аймагың,
Күңгөйүңдө жуушап өттү жаш чагым.
Сен бар үчүн адам сүйүп өмүрдө,
Сен бар үчүн келет менин жашагым.
Ырларымдын көчүп түшүп шыбагы,
Канча ирет пайдубалы кулады.
Сенин гана үмүтүңдүн колдору,
Көчүп түшкөн дубалдарын шыбады.
Сүйүү менен ооруп калып жүрөгүм,
Сүйүү менен дарыланып жүрөмүн.
Бирок дагы сеникиндей сүйүүгө,
Кудурети жетпейт бир да бирөөнүн.
Жок болсо да ак сарайым, алтыным,
Бүт дүйнөдөн, бүт ааламдан мен баймын.
Менин дүйнөм, менин мүлкүм, байлыгым –
Сенин апа тирүүлүктө барлыгың.
* * *
Күздүн түнү. Жанда сен жоксуң.
Тыңшап жатам үнүн шамалдын.
Сага мендей эч ким болбосун…
Ортосуна камал жалындын.
Жүрөгүм — муз. Болду болоору.
Менде сүйүү болбойт экинчи.
Оңуп кетти өңдүн боёгу,
Өкүнтөмүн шашпа, сениби?!
Жанда ырым бар. Жалгыз эмесмин.
Мени аёого кандай акың бар.
Кыз намысы деген жигиттин
Кылычына, билсең барабар.
… Туш болбогун мага экинчи.
Кандай жаза алдың?! Билдиңби?
* * *
Жаап жатат жамгыр. Сыртта түн.
Мен жалгызмын жерде. Көктө — Ай.
Кыйгачынан жааган жамгырдай,
Жандап өттүң мени эмне үчүн?
Жүрөгүмдөн азыр кеч күздүн
Согуп турат муздак шамалы —
Элесиңди эчак саргайган
Жалбырактай күүдү… Карачы!
Жүрөгүмдөн өтүп турат сыз,
Барсыңбы сен? Үнүң угузчу.
Ыргыткандай үзүп гүлбү кыз?!
Ташталгыдай ал бир буюмбу?!
… Кези келсе жооп айтармын,
Үнү менен акын аялдын.
СҮЙҮҮНҮН ТУУЛГАН КҮНҮ
Белгилейли сүйүүбүздүн туулган күнүн,
Чокусунан сезимдин жолук бүгүн.
Кел,
Кагыштырып коелу эриндерди!
Градусу көңүлдүн көтөрүлсүн
Ден соолугу чың болуп жана дагы,
Түбөлүгү түз болсун сүйүүбүздүн!
КЕЧ КҮЗ ЫРЫ
1.
Жутуп алып чөптөр шамалды,
Чүчкүрүшүп жатат боз чаңды.
Узун буттуу арык суналып,
Карап жатат үнсүз асманды.
Тикесинен турган бир буттап,
Дарактардын кийими жамаачы.
Жалбыракты шамал ургулайт,
Жок ортого түшкөн арачы.
Айды карап көктө бараткан ,
Кирпиктерим чабат алакан.
… Түн бир оокум. Өчпөй жарыгы,
бир үй турат бакка курчалган.
Уктай элек жан бар калыбы,
Жүр, ошого кеттик окурман.
2.
Жолоочулап жаштык үмүтү,
Ырга капкан коюп түнкүсүн.
Башка жандын жоктой кереги,
Кыз отурат кармап калемди,
Шүүдүрүмгө толуп кареги.
Күү-шаа түшүп ичте зор толкун,
Тынчын алып жаткан болбосун?!
Бирде толкуп, бирде басылган,
Деңиз болуп көбүк сапырган.
Кыз тынчтыгын издейт бороондон,
Кеме болуп жалгыз калкыган.
…Бөтөн жандын тарткан толгоосун,
Кыз жүрөгү акын болбосун?!
3.
“Бул ааламда болсо жалгыз күн,
Эки көзүң катар эки күн.
Батканынча күнү көзүңдүн,
Өмүрүмдө болбос бир да түн.
Балакай ай, жаштык азарым,
Жүрөк куса, күтүп казалын.
Бирок, сен деп жарык дүйнөдө,
Жаз аяган жаштык жашарын,
Кеч туйганмын, кечир азабым”.
Кыз ырына кулак сал шамал,
Деңизге айт аны бу сапар.
Кор кылдырбай анын азабын,
толкун алсын. Жетти кез жөнөр,
Жол киреңди, шамал, ыр төлөр.
4.
Суу желиндүү булут курсагын,
Сүзүп кирди жалгыз мүйүз ай.
Дарактардын чечип кол кабын,
Шамал өөп чыгат бирден жай.
Баш көтөрүп туман ар жерден,
Чыга келет чылым түтөтүп.
Тараталбай бутун шишиген,
Булут жылат көктө бүркөлүп.
Дарактардын чачын бир четтен,
Кырып кирди шамал ышкырып.
Жердин бетин басып кирдеткен,
Чаңды жамгыр кетти шыпырып.
… Күз элеси кирген тыгылыш,
Ыр кербенин нары жылдырыш.
5.
Токтой турчу, кербен сен бир аз,
Үн чыккансыйт арттан жолулаш.
Шуудурубу талдын угулган,
Же шамалбы жортуп улуган?!
Дарак чыгар кара денелүү,
Шамал бийин көрүп кол чапкан,
Жалпак тамчы эрин көп кептүү,
Сууга айткандыр муңун бир баштан.
Тишин чукуп шамал асканын,
Күңгүрөшүн күтүп жатпасын,
Көңдөйүнө кирип дарактын ,
Шамал чоорун балким тартпасын.
…Жашык үндүн нымы кургашын,
Күтүп калем тоңуп турбасын.
6.
Мен күз менен таңган ыр жүгүн,
Жүрөктөргө жүктөр келер күн…
Мен ырымды оттон угуздум,
Төкпөс үчүн сууга өмүрүн.
Эрте жаап кары жылдардын,
Ыр түшүмү калды жыйылбай.
Барган сайын ырдаш кыйындай
берет. Чыйралт жүрөк кылдарын.
Мен сүйүүнү ырга жугузбай ,
Чаң сыяктуу силксем болбостур.
Бороондордо үнүм буюкпай,
Ырдап өтсөм бул чоң олжодур.
… Кайрылып кой, ырым чакырса ,
Сөзү бардыр айтар сага да.
* * *
Байпак кийип бутка боз чаңдан ,
Шамал менен белди курчангам.
Өз өңүмдү бузбай тарткын деп ,
Күз көзүмдү кыстайт туш-туштан.
Жерге батып кеткен белинен,
Тоо отурат турар буту жок.
Ай тоголойт көктүн бетинен,
Денеси жок баштын өзү окшоп.
Тоонун башын туман бир паста,
Жеп коюптур. Мейли, аш болсун.
Качан гана көзүм ач калса,
Кое берем күзгө. Бир тойсун.
… Чөнтөктөрүн ырдын аңтарып,
Күздү таптым кеткен саргарып.
* * *
Маршруту тынбай алмашкан,
Шамал – шофер, чаңдар – жүргүнчү.
Тормозу жок шамал алыстан,
Сигнал берип жатат, тү-тү-тү:
Кол көтөрүп дарак шамалга,
Чаң-түтүнүн бүркүп аларга,
Сарык менен ооруп жүдөгөн,
Жалбырагын алып колуна,
Энеге окшоп бала көтөргөн,
Дарак калды жолдун боюнда.
…Алыс болсо сапарың шамал,
Турмушка сен жолго чыгып ал.
* * *
Сүйүүнүн майданына чакырамын
Жүрөктүн сыясына
Каптатып чөктүрсөмбү?!
Көр казып жүрөгүмө,
Тирүүлөй көмдүрсөмбү?!
Ызанын күрткүсүнө
Бастырып өлтүрсөмбү?!
Керектен чыккан жандай,
Архивге өткөрсөмбү?!
Колумдун сагынычын,
Сага бүт таратсамбы?!
Көзүңдү дүрбү кылып,
Жолума каратсамбы?!
Сүйүүнүн майданына
Кармашка чакырсамбы?!
Канымдан жүрөгүңдүн,
Кагышын тыңшасамбы?!
Эрдимден башка эриндин,
Өбүүсүн жыттасамбы?!
Кайгынын түтүнүнө,
Каптатып ыштасамбы?!
Денеңди жүрөгүмдүн,
Тоосунда кыштатсамбы?!
Түбөлүк тургун болуп,
Сен мага катталсаңчы,
Жоготуп алгандан соң,
Издейсиң таппасыңды.
КЕЛЕСИҢБИ?
Кечигип калдың ушул сапарыңда,
Айрылуу себеп болгон жолугууга.
Сагыныч санаамда уюп гүл окшоду,
Түшүргөн шүүдүрүмүн жаңы гана.
Түшүмө жылдыз болуп жаап келип,
Таң менен кошо ойготуп элесимди.
Сагыныч тамчы болуп уюп калган,
Гүлдөгү шүүдүрүмгө келесиңби?
* * *
Жүрөгүмдөн алып жүгүмдү
көтөргөнгө ырым жаш али.
Күлкү менен боёп жүзүмдү
шамал бийлеп кирди. Оп, бали!
Жүрөгүмдө дагы чогулуш.
Ырлар жатат күздү талкуулап…
* * *
Мен отурам азыр тагдырдан,
Күз жөнүндө бир сап ыр сурап.
Чачым кара болгон менен да,
Ойлорумду баскан ак бубак.
Көргүң келсе мени жакшылап,
Ырларыма жакын кел, бери.
Ыр сурасам колго таш салып,
Көрсөтпөдү тагдыр эмнени?!
Сүйгөнүмдүн таштап кучагын,
Ыр табына келип ыктадым.
…Шүүдүрүмгө толгон гүл сымал,
Жүрөгүмдө дайым ырым бар.
Жашка айланып ошол ырларым,
Карегиңе барса алып кал.
АЛЛО, АЛЛО!
“01”би?
Өрт өчүргүч!
Жүрөгүмдөн өрт чыкты
Алоосу күч,
Куйкаландым.
Ар демим буркүп жалын,
Коркунучта!
Сактап кал сүйүү шаарын.
Өчүргүчү өртүмдүн!
Келчи бачым!
КЫЗЫЛ КАЛЕНДАРЬ
Өмүрүмдүн өтүшүн билдирүүчү –
Календарсың! Жапжалгыз нускадагы.
Кызыл менен белгилеп
күндөрүмдү,
Түндөрүмдү түбөлүк майрамдатчы.
Дуулдайын…
Жасантып жүрөгүмдү!
МЕН САГА ТАЛГАКМЫН
Мен сага талгакмын…
Башкага – орозомун.
Орозомдун ач келип оозун.
Эң жогорку сорттогу бул тандалма,
Жыйган демди жүрөктүн термосунда
Ысык бойдон турамын сактап сага,
Мен сага жокчулукта…
* * *
Өткөндү көп эстебей калган үчүн,
Келер күндү көп ойлоп жашайм бүгүн.
Бир жараатым азайса жүрөгүмдөн,
Бир жаңы ырга көбөйүп чыгат үнүм.
Өлгөн сайын көмүлө берген сүйүүм,
Толуп кетти мүрзөгө бу жүрөгүм.
Ырларыман шам жактым ар түн сайын,
Жарык кылып турсун деп жүрөк–көрүн.
Ташка баалап алтынын жүрөгүмдүн,
Арзан саткан достордон көөнүм калган.
Ичтен үрүп сыртынан калптан күлгөн,
Жалган достон мага артык жалгыз калган.
* * *
Бийик болуп өзүмдөн айткан сөзүм,
Жашап жүрөм эл болуп жалгыз өзүм.
Ырдап бермек эле ким мендей болуп,
Ырдабасам эгер мен өзүмдү-өзүм.
Тазарат дейт күнөөсү сүйгөн жандын,
Мен эч качан өзүмө күнөө артпадым.
Ыр кирген соң башкага орун бербей,
Жүрөгүмдү ичинен култтап алдым.
Жалгыздык бул жанына энчилеген,
Алда кимдин а көрсө бактысы экен.
Эркин болуп жүргөнчө жаман менен,
Туткунунда жакшынын жүргөн кенен.
* * *
Аз өмүрдө көңүлгө тийип бүттү,
Көбүк ырлар чубурган ооз учунан.
Сезилбейт же алардын толкун күчү,
Бороон сокпойт күрүлдөп ыр сабынан.
Калеминен акындын суу тамчылайт,
Учкун чыкпайт жылтылдап көзгө урунган.
Башы ырынын бет алдынан караса да,
Буту артына бурулган баса турган.
Беттеп урган өмүрдү бороону жок,
Анык турмуш акында болбосу чын.
Кайдан жүрүп ырлары оттуу болмок,
Табылса ал жүрөктөн күлгө толгон.
* * *
Жаштыгымды өз билгендей чапкылап,
Жүрөгүңдүн ай-талаасын чаңдаттым.
Аскасына камап коюп азаптын,
Менден жүргөн көчкүлөргө каптаттым.
Карегиңден сел жүргүзүп канча ирет,
Канча ирет кайгы менен жаа тарттым.
Ошондо да, сен кебелип койбостон,
Жүрөгүңдү бута кылып карматтың.
Жаштыгымдын туягынан от жанып,
Жүргөн жерден от чыгарып, от чачтым.
Көп учурум махабатка алаксып,
Ырларыма сен кечигип баш бактың.
Тагдырыңдын таш кесесин кемирип,
Тагдырыңдын суу кесесин шимирдиң.
Ошондо да кабак-кашым дебестен,
Турмушуңду отто отуруп кечирдиң.
Бир дагы жан билбейт мени сенчелик,
Сендей болуп түшүнө албайт мени эч ким.
Курбалымсың – жаштыгыма сырдашкан,
Акынымсың – өмүрүмө ыр жазган.
Канышасың аптапка бай аймагың,
Күңгөйүңдө жуушап өттү жаш чагым.
Сен бар үчүн адам сүйүп өмүрдө,
Сен бар үчүн келет менин жашагым.
Ырларымдын көчүп түшүп шыбагы,
Канча ирет пайдубалы кулады.
Сенин гана үмүтүңдүн колдору,
Көчүп түшкөн дубалдарын шыбады.
Сүйүү менен ооруп калып жүрөгүм,
Сүйүү менен дарыланып жүрөмүн.
Бирок дагы сеникиндей сүйүүгө,
Кудурети жетпейт бир да бирөөнүн.
Жок болсо да ак сарайым, алтыным,
Бүт дүйнөдөн, бүт ааламдан мен баймын.
Менин дүйнөм, менин мүлкүм, байлыгым –
Сенин апа тирүүлүктө барлыгың.
* * *
Ыр жазалбай ооруп турам мен азыр,
Бир ырым жок татый турган таңдайга,
Тууздуу чөлгө гүл өспөгөн сыяктуу,
Шоордуу жаштан жакшы ыр өнмөк каяктан.
Ыр даарыбай көөдөнүмдү тытмалайм,
Көкүрөгүм уюк болуп кайгыга.
Өлүк бойдон ооздон түшөт ырларым,
Кепин кылып оройм сөөгүн кагазга.
Кайгы алкымдап бууп салган үнүмдү,
Тумчуктуруп таш тагдырым ыр оозун,
Көңүлүм суз, жүрөгүм ырсаптабай,
Кайгы болуп жакын көргөн жолдошум.
