Үнсүз мугалим

Бүгүн коомдо «Мыкты мугалим» деген сөз мурдагыдан да көбүрөөк айтылып калды. Теледен — дипломдор, социалдык тармактардан — сүрөттөр, ар кандай форумдарда — презентациялар. Майрам сайын сахнада чогуу ырдап, бийлеп, слайд көрсөткөн педагогдор, мыкты наам алган, “Жылдын мугалими” деген сүрөткө түшкөндөр…

Ким аларды мыкты деп атады? Элби? Же системабы? Балким, кагазда көрсөтүлгөн көрсөткүчтөрдүр. Бирок ушунун ичинде бир суроо дымып турат:

Билим эмне? Мыкты мугалим деген ким?

Жооп жөнөкөй угулганы менен, анын тамыры тереңде. Анткени чыныгы улуулук — ар дайым эле көрүнбөйт. Кээде эң терең, эң таасирдүү иш үнсүз жасалат. Ал актанбайт. Ал сүрөткө түшпөйт. Ал кагазда жазылбайт. Бирок ал таасири аркылуу жашайт. Мына ошол иш — үнсүз мугалимдин иши.

“Үнсүз мугалим” деген сөз өзү эле чоң философия. Анткени мугалим — адатта сүйлөйт, түшүндүрөт, угулат. Ал эми бул мугалим — сүйлөбөйт, жаркылдабайт, бирок жүрөккө сиңет.

Анын сабагынын чокусу — шоу эмес. Анын эң жогорку жетишкендиги — бир баланын “А-а, эми түшүндүм!” деген көз карашы. Ал сахнага чыкпайт, бирок жашоонун сахнасында орун алат. Ал сыйлык күтпөйт, бирок окуучусунун ийгилигин өзүнүн тагдыры катары кабыл алат.

Анын ар бир жообу — суралбаган суроого кайтарылган жарык. Ал эч нерсени таңуулабайт. Баланы ойлонууга жетелейт.

Бүгүнкү коом — “көрүнгөндү көрүп, угулгандын гана бар экенин” ишенген коом. Мугалим сүрөткө түшүп жатса — ал иштеп жатат. Конкурстан кайтып келсе — ал мыкты. Форумга катышса — ал заманбап.

А үнсүз мугалимчи? Ал кээде класстан чыкпайт. Анын окуучулары тынч, бирок терең ойлонгон. Анын сабагында презентация жок, бирок баарлашуу бар. Ал жарыкка чыкпайт, анткени окуучунун аң-сезиминде чыныгы жарыкты күйгүзүп жүрөт.

Коом андай эмгекти көрбөйт. Анткени ал эмгек — сүрөттө эмес, баяндамаларда эмес. Ал адамдын ички дүйнөсүндө.

Кээ бир эмгек — үнсүз жасалат. Мындай мугалим жылмайып, тынч басып келет. Сабагын өтөт. Баланын жанына отуруп, сөзсүз эле сүйлөбөй, көз карашы менен түшүндүрөт. Ал бир баланын өзгөрүшүн көрөт, бирок мактанбайт. Ал түшүндүрөт, бирок кээде өзүнүн айтканын эстебей калат. Бирок ошол айткан сөз окуучунун жүрөгүндө бир өмүргө калат.

Бул мугалим — өзү жылбайт, бирок баланы алдыга жетелейт. Ал микрофонго чыкпайт, бирок тагдырда угулат.

Мындай мугалимдер кээде бир да грамота алышпайт. Бирок жүздөгөн окуучунун эсинде: “Мага жол көрсөткөн киши ошол эле” деп сакталат.

Тарых бир күндүк улуу иштерди эмес, түпкүрдө калган таасирлерди эстейт. Үнсүз мугалимдердин эмгеги — ошол таасирлердин эң таза үлгүсү. Алардын таасири дароо билинбейт. Кээде жылдар өтөт. Баланын жашоосу өзгөрөт. Анан бир күнү ал токтоп:

“Мени ойлонткон, мени өзгөрткөн — ошол тынч мугалим болгон” дейт. Сен кимден жашоону үйрөндүң? Ким сени өзүнчө киши катары көрдү? Ким сенин үнсүз кайгыңды түшүнүп, колдоосун үнсүз берди? Эс тартканда сен ошол мугалимди эстейсиң.

Мыкты мугалимдин улуулугу — микрофондо эмес. Ал баяндамада эмес. Ал социалдык тармактагы постто эмес. Анын улуулугу — күн сайын бир баланын жүрөгүндө жанган кичинекей шам.

Сахнада көп сүйлөгөн мугалим бар. Бирок жашоодо тынч үйрөткөн мугалим андан бийик болушу мүмкүн. Себеби анын сабагы баланын жашоосуна өтүп кеткен.

Ал сабак китепте эмес — жан дүйнөдө жазылат.

Бүгүн “сүйлөгөн мугалим” менен “түшүндүргөн мугалим” ортосундагы ажырым чоң. Үнсүз мугалим — түшүндүргөндөрдүн тизмесинде. Анын сабагы токтоп ойлонууга, ички угууга, адам болууга алып келет.

Анын улуулугу — сабактын башында эмес, сабак бүткөндөн кийин башталат. Анткени ал берип кеткен ойлор жашоодо кайталанат.

Үнсүз мугалим — бул жыл бою күйгөн шам. Ал кыйкырбайт, бирок терең үйрөтөт. Ал сүрөткө түшпөйт, бирок түздөн-түз тагдырга жазылат.

Анын ысымы дубалда жок — бирок окуучунун жүрөгүндө бар.
Анын үнү катуу эмес — бирок өмүр бою жаңырып турат.
Анын жолу көрүнбөйт — бирок бала ошол жол менен өсөт.
Ал микрофондо угулбайт — бирок адамдык тагдырда жаңырып угулат.

Бүгүн “Мыкты мугалимди” издеген коом үндү эмес — таасирди көрө билиши керек. Дипломду эмес — жандүйнөгө чачылган жарыкты көрө билиши керек. Себеби чыныгы билим — көздү улуу кылбайт, жүрөктү терең кылат.

А ошол тереңдикти бере алгандар — унчукпай, бирок түшүндүрүп кеткен мугалимдер.

Алар — көзгө көрүнбөйт, бирок тагдырга сиңет. Алар — жаркырабайт, бирок жарык беришет. Алар — “мыкты” деп аталбайт, бирок “мага багыт берген киши” деп эстелет.

Бул — Үнсүз мугалимдин улуулугу.

Гүлнара ШАДЫМАН